ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE NARZĄDY MOWY

Dobra artykulacja polega na czystym, wyraźnym, dokładnym i swobodnym wymawianiu wszystkich głosek języka polskiego. Każda z nich wymaga odpowiedniego ukształtowania rezonatora, tj. łaściwego położenia języka, podniebienia miękkiego, stopnia opuszczenia szczęki dolnej oraz ułożenia warg. Koordynacja tych elementów daje efekt w postaci głoski. Tak więc zanim przystąpimy do zadań doskonalących wymowę głosek, należy najpierw usprawnić działanie narządów mowy tak, aby były w stanie prawidłowo je wymawiać.

Przyczyn nieprawidłowej artykulacji dźwięków mowy jest wiele. Do najczęstszych należy właśnie niewystarczająca sprawność ruchowa narządów mowy, spowodowana, m.in. nieukończonym rozwojem mowy, nieprawidłową budową artykulatorów, wadami zgryzu, skróconym wędzidełkiem, złymi nawykami środowiskowymi, bądź poważniejszymi schorzeniami rozwojowymi. Już od urodzenia dziecko ćwiczy swe narządy mowne podczas ssania, żucia, połykania, następnie dmuchania, parskania i samej czynności mówienia.

Ćwiczenia usprawniające mają więc na celu wypracowanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg, podniebienia i szczęki dolnej. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy.

Ćwiczenia artykulatorów powinny być wykonywane bardzo dokładnie, bez pośpiechu. Należy pamiętać aby czas trwania i liczbę powtórzeń dostosować do indywidualnych możliwości i potrzeb dziecka. Przykłady zabaw i ćwiczeń narządów artykulacyjnych zaczerpnęłam z różnych publikacji logopedycznych oraz własnych pomysłów powstałych podczas pracy z dziećmi.

Ćwiczenia warg:

•  wymawianie na przemian „a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej
• zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „uuu”
• naprzemienne wymawianie „ i – u”
• cmokanie
• parskanie /wprawianie warg w drganie/
• masaż warg zębami (górnymi dolnej wargi i odwrotnie)
• dmuchanie na płomień świecy, na watkę lub piłkę pingpongową
• układanie ust jak przy wymowie samogłosek ustnych z wyraźną, przesadną artykulacją warg, np. w kolejności: a-i-o-u-y-e, u-a-i-oe-y,o-a-y-i-u, e-y-i-o-a-u, u-i-y-a-o
• wymowa samogłosek w parach: a-i, a-u, i-a, u-o, o-i, u-i, a-o, e-o
• wysuwanie warg w „ryjek”, cofanie w „uśmiech”
• wysuwanie warg do przodu, następnie przesuwanie warg w prawo, w lewo
• wysuwanie warg do przodu, następnie krążenie wysuniętymi wargami

Ćwiczenia języka:

•  „głaskanie podniebienia” czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta
• dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego
• wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej 
• kląskanie językiem
• dotykanie czubkiem języka na zmianę do górnych i dolnych zębów, przy
• maksymalnym otwarciu ust /żuchwa opuszczona/
• język wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od
• jednego do drugiego kącika ust
• rurka – wargi ściągnięte i zaokrąglone unoszą boki języka
• język lekko wysunięty opiera się na wardze dolnej i przyjmuje na przemian
• kształt „łopaty” i „grota”
• ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej

Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie:

• wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej
• płukanie gardła ciepłą wodą
• „chrapanie” na wdechu i wydechu
• głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie i odwrotnie
• wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami, np.
• ga, go, ge, gu, gy, gi, gą, gę, ka, ko, ke, ky, ki, ku, ak, ok, ek, ik, yk, uk
• wypowiadanie sylab /jak wyżej/ i logatomów: aga, ogo, ugu, eke, yky, ygy, iki,
• Igi, ago, egę
• nabieranie powietrza nosem i zatrzymanie w jamie ustnej, policzki nadęte.
• Początkowo nadymać policzki z zatkanym nosem, a następnie próbować połykać powietrze.